In een erg kort tijdsbestek is de All World index (AMS:IWDA) met ruim 21% gedaald. De daling tot nu toe is op te delen in twee gelijkwaardige dalingen van 10%. In één week tijd je portfolio zien dalen met 10% roept allerlei emoties op. Helemaal omdat de reden van de daling nog steeds gaande is, een verdere daling is daarom ook niet uitgesloten. Hoe ga je hier nu mee om en wat doet een daling nu echt met je?

"Everybody has a plan until they get punched in the mouth.” — Mike Tyson

In de basis hebben we de 190 afleveringen over beleggen gemaakt met het doel om je voor te breiden op moeilijke tijden op de beurs. Als je maar lang genoeg belegt, ga je die vanzelf een keer meemaken. Afleveringen die het onderwerp direct raken zijn bijvoorbeeld de psychologie van beleggen, wat kunnen wij leren van beurscrashes, volatiliteit en dip, correctie, crash & bear markt. Veel zijn theoretisch van aard, vandaag zoomen we in wat een daling nu echt met je doet. We gaan dit doen op basis van de meer dan honderd reacties van beleggers uit de community.

"The most enduring advantages are psychological." — Nick Sleep

De ‘rekening’ van een bovengemiddeld rendement

In roerige tijden is het goed om weer terug te gaan naar de basis. Waarom zijn we aan het beleggen en is het rendement historisch gezien bovengemiddeld vergeleken met sparen en obligaties? In andere woorden: waarom verdien je een premie bij beleggen? Het simpele antwoord is volatiliteit!

"Volatility is the price of long-term returns." — Christopher Davis

Om een bovengemiddeld rendement te halen op de lange termijn moet er wel ergens afgerekend worden. Beleggers doen dat door middel van korte termijn beursschommelingen. Stevige volatiliteit zit dus altijd op de loer. Wij (beleggers) accepteren dit ongemak en daarvoor worden we op de lange termijn beloond. Om dit ongemak goed aan te kunnen moeten we ons wel aan een paar ‘basisregels’ houden. Luc Kroeze heeft er recent nog wat over geschreven.

“Dalende beurskoersen zijn zo nu en dan nodig om het bestaan van risicopremies te blijven rechtvaardigen.”

Wat is in de basis ook alweer het advies?

Misschien ken je de opmerking wel ‘als je geschoren wordt moet je stilzitten’. In de basis is dit een erg sterk advies als we in onrustige en vooral volatiele tijden op de beurs zitten. Handelen vanuit emotie en paniek is achteraf vaak niet verstandig maar in het moment kan dat soms wel als de meest veilig beslissing voelen. Er gaan immers veel verhalen rond dat het nog zoveel erger kan worden.

"The real key to making money in stocks is to not get scared out of them." — Peter Lynch

Als je de basisregels van beleggen goed in de smiezen hebt, is het veel makkelijker om stevige dalingen van 20% of meer uit te zitten. We sommen ze nog een keer op:

• Beleg alleen met geld dat je kan missen.
• Beleg nooit met geleend geld.
• Denk en handel altijd met een horizon op de lange termijn in gedachten.
• Leer voldoende over beleggen zodat je weet waaraan je meedoet.
• Creëer een beleggingsstrategie - en filosofie.
• Weet wat je bezit.
• Bereid je (mentaal) voor op (stevige) dalingen en maak een plan.
• Leer jezelf goed kennen en bescherm jezelf daar tegen.

We gingen op onderzoek uit en hebben daarbij gevraagd aan de community: wat doet deze daling met je? We lopen de reacties door, opgedeeld in wat het emotioneel doet, hoe we er mentaal mee omgaan (psychologische copingmechanismen) en tot welke strategische handelingen het heeft geleid. We sluiten af met de belangrijkste lessen.

Emotionele reacties

Bij een sterke beursdaling lopen de emoties uiteen. Van angst en stress tot kalmte en zelfs opwinding. We zien een rode draad door alle berichten heen.

• Angst en onzekerheid: Vooral in de eerste dagen van een crash voelen sommigen spanning en angst.
• Stress en schrik: Vrijwel iedereen schrikt even van forse rode cijfers, zelfs al weten ze rationeel dat het erbij hoort.
• Rust en gelatenheid, soms zelfs onverschilligheid: Een deel van de beleggers blijft opvallend rustig onder de dalingen. Enkelen duiden op bijna onverschillige berusting.
• Opwinding en opportunisme: Tegelijk is er een groep die, na de eerste schrik, juist enthousiast raakt door de koopkansen.

Kortom, de emotionele reacties variëren sterk. Beginnende beleggers zijn vaak verrassend kalm dankzij hun voorbereide mindset, al sluimert bij hen soms onzekerheid over extreme scenario’s. Ervaren beleggers herkennen de emoties van eerdere crashes en kunnen deze beter plaatsen, al blijft een forse daling zelfs voor hen schrikken. Paniekverkopen komen in de reacties praktisch niet voor—de meesten weten hun angst te bedwingen—en een enkeling vindt zelfs plezier in de adrenalinekick van een turbulente markt.

"To master investing you need to master your emotions." — Peter Lynch

Psychologische copingmechanismen

Uit de reacties blijkt dat beleggers diverse mentale strategieën gebruiken om met de onzekerheid en emoties om te gaan. Belangrijke copingmechanismen zijn:

• Informatie zoeken en kennis vergaren: Veel beleggers geven aan dat ze hun toevlucht nemen tot informatie om grip te krijgen op de situatie.
• Steun zoeken bij de community: Bijna alle beleggers halen kracht uit het besef dat ze er niet alleen voor staan. De rol van (online) communities, vriendengroepen of bekende experts is opvallend vaak genoemd.
• Relativeren en lange termijn blik: Rationalisatie en het in perspectief plaatsen van de daling is een veelgebruikte mentale tactiek. Beleggers herinneren zichzelf eraan dat dit tijdelijke volatiliteit is en dat op de lange termijn hun doelen intact blijven.
• Discipline en routine behouden: Een belangrijk copingmechanisme is je aan je plan houden en niet laten meevoeren door emotie. Velen geven aan vooraf een beleggingsplan te hebben voor crashes en zich daaraan vast te klampen.
• Afleiding en emotie reguleren: Enkele reacties laten zien dat beleggers bewuste afleiding zoeken om niet obsessief de beurs te volgen.

Over het geheel blijkt dat kennis, community en zelfdiscipline de belangrijkste pijlers zijn om mentaal gezond te blijven tijdens een beurscorrectie. Door zich te informeren, elkaar moed in te praten, de lange termijn te benadrukken en vast te houden aan routine, weten beleggers hun angst en impulsiviteit te beteugelen. Ze erkennen dat ze de markten niet kunnen controleren, maar wel hun eigen gedrag en reactie. Die focus op het proces (in plaats van het dag-tot-dag resultaat) fungeert als emotioneel anker in woelige tijden.

Strategisch handelen

De meeste beleggers blijven trouw aan hun strategie tijdens de daling, met hier en daar bijsturing. Enkele kenmerkende gedragingen en keuzes:

• Vasthouden en niet verkopen: Vrijwel unaniem besluiten beleggers om níet halsoverkop te verkopen bij een crash.
• Bijkopen (buy the dip): Velen zien een beursdaling juist als koopmogelijkheid.
• Cashmanagement en buffers: Een terugkerend thema is het beheer van de cashpositie. Omdat men niet weet hoe lang en diep de daling zal zijn, hameren veel beleggers op het behoud van genoeg koopkracht.
• Herbalanseren en bijsturen: Enkele beleggers benutten de turbulentie om hun portfolio aan te passen of tenminste te evalueren of hun huidige allocatie nog past. Herbalansering en herallocatie vindt dan veel plaats.

Samengevat handelen beleggers tijdens een stevige daling in lijn met hun vooraf bepaalde strategie: niet in paniek raken, niet overhaast verkopen, en eerder bijkopen als de situatie het toelaat. Er wordt discipline getoond in het volgen van het plan en passen indien nodig de portfolio aan. Het grootste dilemma is hoe agressief in te kopen: men wil profiteren van lage koersen maar ook niet zonder reserves komen te zitten.

Lessen en reflecties

Een beursdaling blijkt voor veel beleggers ook een moment van zelfreflectie en leren. In de berichten delen zij lessen die ze trekken en inzichten over zichzelf.

• Bevestiging van principes (niet te voorspellen, lange termijn): Meerdere beleggers geven aan dat de recente daling hen er (weer) aan herinnerd heeft dat de markt op korte termijn niet te voorspellen is.
• Zelfinzicht en psychologie: Opvallend is dat een aantal beleggers de crash aangrijpt als een spiegel voor henzelf. Mentale weerbaarheid en zelfkennis worden dan genoemd.
• Aanscherpen van strategie en plannen: Na de eerste schok gebruiken beleggers de situatie om hun strategie onder de loep te nemen.
• Geen spijt van consistentie: vrijwel niemand spreekt van spijt dat hij of zij belegd is gebleven tijdens de daling. Integendeel, velen zijn trots dat ze hun plan hebben gevolgd ondanks de angst.

De verschillen tussen ervaren en beginnende beleggers komen subtiel naar voren. Beginnende beleggers hebben vooral theoretische kennis paraat—ze weten wat ze zouden moeten doen—en tijdens de correctie toetsen ze dit voor het eerst aan de praktijk.

Ervaren beleggers halen hun lessen meer uit vergelijkingen met eerdere crashes: ze kijken wat ze nú anders voelden of deden dan toen, en scherpen daarop bij. Bijvoorbeeld iemand die de coronacrash meemaakte merkt dat hij nu veel minder nerveus is. En ze filosoferen over grotere vragen. Is dit bijvoorbeeld een fundamentele regimeverandering op de markt?

Beginners richten hun blik vooral op persoonlijke emoties en basishandelingen (“Blijf ik rustig? En blijf ik beleggen?”), terwijl gevorderden strategische lessen destilleren (“Was mijn allocatie juist? En hoe kan ik de volgende keer nog beter reageren?”).

De rust en onrust van cash

Het ‘buy the dip’-dilemma is een duidelijk thema onder de meeste beleggers. Het is balanseren tussen ‘fear of missing out’ en voorzichtigheid. Enerzijds wil je de uitverkoop niet missen maar anderzijds wil je ook niet te snel al je kruit verschieten.

Deze gekke dynamiek zorgt ervoor dat cash zowel een rustig als onrustig gevoel kan geven. Het is natuurlijk fijn om cash te hebben als alle aandelen zakken met ruim 20%. Aan de andere kant heb je wel constant het gevoel dat je nog wat moet doen.

Zelf ervaarde ik een soort van opluchting toen ik geen cash meer had. Ik kon achterover gaan leunen, mijn werk zit er voor nu weer op. Al heb ik ook voldoende beleggers gezien die juist rustig werden met cash. Iedereen is anders, vooral belangrijk dat je goed leert wie jij bent.

Er worden meerdere spellen tegelijk gespeeld

In de vorige aflevering is het al eerder aangegeven, algehele marktdalingen zijn naar mijn idee de makkelijkste. Er is niks mis met de bedrijven die je bezit. Er zijn gewoon heel veel marktparticipanten die een compleet ander spel spelen.

“Play stupid games, win stupid prizes.”

Wij—de Jong Beleggen-luisteraars—spelen het spel voor de lange termijn. Alle verkopers die de beurzen min 20% zetten, doen het spel op de korte termijn. Op één en hetzelfde speelveld zijn er verschillende deelnemers met allemaal andere intenties. Speel het juiste spel.

Wat heb ik gedaan?

Zoals al eerder gezegd: marktbrede dalingen zijn de meeste simpele van alle dalingen. Het ‘probleem’ ligt extern en dus niet bij jezelf. Deze houding heb ik misschien ook wel een beetje verdiend omdat ik al eerder twee stevige marktdalingen (-35% en -26%) heb meegemaakt. Ondanks dat, doet het toch wat met je. Emotioneel is het niet lekker om een jaarsalaris in een paar dagen te zien verdwijnen.

"Share prices are more volatile than business values. …A reminder to focus on lasting value, not transitory prices.” — Nick Sleep

Wat ik voornamelijk doe om houvast te creëren is langs al mijn bedrijven (en modellen) gaan. Dat was ook nog nodig omdat de 2024 cijfers nog niet goed verwerkt waren. De toekomstige groeiverwachting ga ik ondanks de hoge onzekerheid niet aanpassen. In de basis ga ik er vanuit dat alles wat nu gebeurt, tijdelijk is. Het verwachte rendement wat nu uit alle modellen rolt is zeer aantrekkelijk. Dit geeft een lekker gevoel richting de toekomst en vertrouwen om bij te kopen.

“Recognize that psychology swings much more than fundamentals—and usually in the wrong direction or at the wrong time. Understand the importance of resisting those swings.” — Howard Marks

Verder speelt het ook mee dat ik ondertussen een portfolio heb met veel kwaliteit. Nagenoeg elk bedrijf is schuldenvrij en heeft een aandeleninkoopprogramma lopen. Omdat niet alles even hard daalt, geeft het ook nog ruimte om wat te schuiven tussen posities. Tot nu toe heb ik een goed gevoel aan deze daling overgehouden en heb ik mijn portfolio weer een klein beetje sterker kunnen maken.

LYNX, MEXEM en Easybroker toegevoegd

In de vorige aflevering hebben we de PDT broker converter geïntroduceerd. Groot succes, we hebben enorm veel positieve reacties ontvangen! We zijn ondertussen weer twee weken verder. De converter biedt nu ook ondersteuning voor de brokers LYNX, MEXEM en Easybroker.

De brokers Interactive Brokers, Bitvavo, LYNX, MEXEM en Easybroker kunnen nu gebruikt worden met de PDT converter. DEGIRO en BUX klanten kunnen gebruik maken van een directe import in PDT. De volgende broker die we gaan ondersteunen is Evi van Lanschot (zelf beleggen).

Is jouw broker nog niet beschikbaar in onze converter? We breiden onze ondersteuning continu uit en horen graag welke brokers je mist.

Portfolio

Transacties: Ja: 3i Group, Wise, Adyen en Trade Desk.

In de vorige aflevering heb ik gedeeld dat ik Euronext en FlatexDEGIRO volledig heb gesloten. Hierdoor had ik weer ruimte voor een nieuwe positie. Tussen al het beursgeweld (en interviews bij EenVandaag en Tijd voor Max) door heb ik vorige week een positie geopend in 3i Group, een Brits private equity uit Londen. Voor de meesten niet zo bekend maar dat is hun grootste deelneming wel, Action. De non-food-discount winkelketen heeft een Nederlands tintje, het is opgericht in 1993 door Gerard Deen en Rob Wagemaker in Enkhuizen. Sinds 2011 is 3i Group betrokken en ondertussen hebben ze het belang opgebouwd naar 57,9%.

Het is een beetje afhankelijk van hoe je waardeert maar ongeveer viervijfde van de waarde van 3i Group bestaat uit de Action. Royal Sanders, Cirtec Medical, Tato en Scandlines zijn bijvoorbeeld vier andere deelnemingen maar allemaal zijn die (nog) relatief klein. Of 3i Group een goede belegging wordt hangt naar mijn idee volledig af van het succes van Action. Tijdens mijn analyse heb ik daar voornamelijk op gefocust.

Verder heb ik Wise, Adyen en Trade Desk iets uitgebreid. De eerste twee zijn nu weer een goede top 5-positie geworden samen met Amazon en Meta.

‘Owners Day’ Wise

Een erg leuke ervaring om van dichtbij een kijkje te krijgen in de keuken van een van mijn topposities. De presentatie inclusief korte pauze en openbare vragenronden duurde ongeveer vier uur. Daarna hebben we nog de mogelijkheid gehad om een kleine twee uurlang iedereen te spreken.

Het complete core team van Wise was aanwezig: Kristo Käärmann (Chief executive officer), Harsh Sinha (Chief Technology Officer), Diana Avila (Chief Banking and Expansion Officer), Nilan Peiris (Chief Product Officer), Cian Weeresinghe (Chief Marketing Officer), Steve Naudé (Managing Director, Wise Platform), Emmanuel Thomassin (Chief Finance Officer). Alle zeven waren ook erg toegankelijk in de twee uurtjes na de presentatie.

De zaal zat vol met analisten van onder andere banken en fondsmanagers. Wij waren de enige retail beleggers en dan ook nog uit het buitenland. Ze keken daar best gek van op maar Kristo kon het wel waarderen.

Het grootste voordeel van een fysieke CMD bijwonen is dat je erg goed de sfeer kan proeven. Ook de onderlinge dynamiek tussen het core team kan je goed zien. Heel veel nieuwe dingen zijn niet gepresenteerd. De stip op de horizon is nogmaals goed neergezet, voornamelijk naar Wise Platforms ging veel aandacht. Het aandeel van Platform op het gehele cross border volume is nu ongeveer 4%. Over vijf jaar verwachten ze een aandeel van 10% en over tien jaar ongeveer 50%.

Dat is net voldoende informatie om een inschatting te maken van de jaarlijkse groei van Wise Platform voor de komende tien jaar. Hierbij heb ik er rekening mee gehouden dat Personal en Business ook nog steeds doorgroeit. Ik verwacht tussen nu en vijf jaar wel ergens een aparte rapportage voor Wise Platform. Ze vinden de bijdrage nu nog te beperkt.

Mocht je geïnteresseerd zijn in Wise of al aandeelhouder zijn, het is zeker de moeite waard om de Capital Market Day van Wise terug te kijken. Alle slides en video staan online.

Portfolio waarde: € 437.400

Volgende week gaan we het hebben over 'n.t.b.'. Rest ons nog een ding: Investeer in je kennis! En beleg met beleid.

Word Vriend

Vind je het leuk om ons te steunen als onafhankelijke podcast, gebruik te maken en mee te denken met de Portfolio Dividend Tracker? Voor €6,25 per maand krijg je toegang. Zeven dagen gratis proberen!

► Doe mee met Jong Beleggen: PortfolioDividendTracker.com

Pim's portfolio

► Bekijk mijn volledige aandelen portfolio: Portfoliodividendtracker.com/jongbeleggen

JB updates op Instagram

► @JongBeleggen op Instagram: Instagram.com/jongbeleggen