Er zijn geen officiële regels die bepalen wanneer termen worden gebruikt als een crash, bear markt, correctie of dip. Er is wel enige consensus over wanneer er sprake van is. Maar belangrijker: wat kan je er mee als belegger en hoe ga je er mee om? In paniek raken is prima maar daar komen we straks nog op terug. Daarnaast kijken we ook naar het effect van oorlog op de beurzen.
Crash
Laten we beginnen met de heftigste term: een crash. Dit betekent over het algemeen een daling van meer dan 10% in enkele dagen. Een crash wordt altijd veroorzaakt door iets onverwachts. Het is gebruikelijk dat de markt af en toe crasht. In de recente geschiedenis hebben we een aantal voorbeelden.
1929
De aandelenmarkt daalt op maandag 28 oktober 13% en de dag erop met 12%. Dit werd vooral veroorzaakt doordat werd belegd met geleend geld. Dit moest terugbetaald worden en dus ging men aandelen verkopen. Deze crash viel samen met de start van de Grote Depressie in de jaren dertig. De aandelenmarkt daalde in totaal 89% in drie jaar tijd. Oftewel een echte bear markt.
1987
In Ă©Ă©n dag daalde de koers 22%. Dit werd veroorzaakt door het handelen van computers. Toch duurde het 21 maanden voordat de beurs hersteld was van de crash. Er kwamen namelijk economische zorgen en er was meer voorzichtigheid geboden van beleggers.
2000-2002
De âdot com crash.â Een enorme koersval in een periode met meerdere crashes. Uiteindelijk daalde de Nasdaq met 78%. In 2000 is er een week geweest waarin de aandelenmarkt met 25% daalde. Het duurde vijftien jaar voordat de Nasdaq weer terug was op het niveau van voor de crash.
2001 (9/11)
Na de aanslagen ging de aandelenmarkt hard onderuit. Deze was na een maand weer hersteld.
2008
De kredietcrisis heeft ervoor gezorgd dat de aandelenmarkt ca. 50% daalde. In die periode zaten meerdere crashes die werden veroorzaakt door omvallende banken en verzekeraars met de bijbehorende economische onzekerheid. Het heeft vijf jaar geduurd voordat markten zich hadden hersteld.
2020
De coronacrisis heeft met name in februari en maart een aantal crashes veroorzaakt. Er was sprake van dalingen van meer dan 10% in Ă©Ă©n of enkele dagen. Dit behoeft niet zoveel uitleg. Bijzonder is wel dat het herstel slechts enkele maanden heeft geduurd.
Wat te doen als het instort?
Moet ik alles verkopen? Of een deel? Dat is echt de meest gestelde vraag gedurende crashes. Een crash is doorgaans âterechtâ omdat er daadwerkelijk iets is gebeurd of aan de hand is. Onzekerheid neemt de overhand en je geld verdampt. Je kan het net zo goed in de put gooien.
De reden om te verkopen tijdens een crash is altijd angst. Een deel van je geld is verloren en je bent bang om nog meer te verliezen. De stekker eruit trekken haalt het nare gevoel weg. Het is een redenatie zonder ratio en gebaseerd op emotie.
Wat ik mezelf heb aangeleerd is om dat gevoel te herkennen en er de actie bijkopen aan te koppelen. Dat is historisch gezien de beste optie en dat heeft bij mij ook zo uitgepakt. De hoogste rendementen kwamen na crashes en bijkoopacties. Dat doe ik wel volgens vastgestelde âregelsâ. Er moet geld op de spaarrekening staan dat beschikbaar is om voor een lange periode kwijt te zijn. Bij elke 10% Ă 15% daling vanaf de top doe ik mijn maandelijkse inleg keer drie extra erbij. Als er geen geld op de spaarrekening beschikbaar is dan gaat mijn DCA strategie gewoon door. Stug elke maand bijkopen en daarna gewoon treurig blijven kijken naar de koersen.
Bear Markt
Van het heftigst naar het vervelendst. In een bear market gaat het namelijk niet om snelheid, maar vooral om de duur. Meestal minstens vier maanden. Als aandelen meer dan 20% dalen over een langere periode spreken we doorgaans van een bear markt. Het tegenovergestelde is natuurlijk de bekende bull markt: een langere periode van stijgende koersen.
Het mooie is dat een bear markt gemiddeld veel korter is dan een bull markt. Iets meer dan een jaar voor een bear markt en bijna zes jaar voor een bull markt. De rendementen vallen ook gunstig uit voor de bull runs. 263% in de plus versus 33% in de min. Dat zijn de statistieken voor de naoorlogse periode. Als we nog verder terugkijken vanaf 1926 dan ziet het er nog gunstiger uit. Ruim een jaar voor een bear markt met 41% negatief rendement gemiddeld. Voor bull markten gaat het gemiddeld bijna 9 jaar met een positief rendement van 468%. Dit plaatje help om het effect van een dalende portefeuille in perspectief te zien:
Echter, wat ook voorkomt is dat de periodes die er tussenin zitten, geen bull en geen bear markt zijn. Dit worden ook wel de âlost periods in investingâ genoemd. Een lange periode waarin geen rendement wordt gemaakt.
Tussen 1965 en 1978 was het rendement van de S&P 500 0%, terwijl de economie in die periode met ruim 9% per jaar groeide. Tussen 2000 en 2013 was er ook zoân periode zonder rendement per saldo. Dit noemen we de âlost decadeâ voor aandelen. Hele generaties hebben in die periodes voor altijd afscheid genomen van beleggen.
Wat te doen met de beer
Een jaar lang beleggen voor nul euro voelt al zinloos, laat staan dat je dit voor drie of vijf jaar doet. Als je belegt tot je pensioen gaat dit wel gebeuren. De ervaring leert natuurlijk dat het het wachten waard is. Zie het als een aanloop naar hoger rendement in de jaren daarna.
Wat ook helpt is dat de meeste jonge beleggers inmiddels wel gewoon vasthouden aan hun strategie en maandelijkse inleg. Dat DCA zorgt er voor dat je ook in een bear markt net wat meer aandelen koopt als de koers zakt en net wat minder als het stijgt. Dat effect helpt om minder lang negatieve rendementen te hebben.
Mijn ervaring is vooral dat de mensen die de handdoek in de ring hebben gegooid na jaren slechte rendementen daardoor juist de gouden jaren hebben gemist. Doodzonde. Dat zijn ook de mensen die de jonge beleggers waarschuwen voor opportunisme en voorspellen dat de jonge beleggers allemaal naar de uitgang rennen als de koersen dalen. Ik denk dat dat wel meevalt. Jonge beleggers van nu zijn extreem veel beter voorbereid dan de generaties hiervoor.
Dat neemt niet weg dat je jezelf moet afvragen of je het goed voor jezelf vindt om af en toe 30% tot 40% te verliezen en soms vijf jaar geen rendement te maken. Vijf jaar is natuurlijk echt lang en weet zeker dat het een keer gaat gebeuren. Wees eerlijk tegen jezelf en beleg gewoon nog niet als je dat beeld niet fijn vindt. Dat voorkomt wegrennen.
Correctie
Een correctie komt eigenlijk heel vaak voor. Dat is ook een daling van meer dan 10% maar dan over een periode van meerdere dagen of weken. Sinds 1946 komt een correctie tussen de 10% en 20% elke 2,5 jaar voor. Het herstel duurt gemiddeld vier maanden.
De veroorzaker van een correctie is van alles en nog wat. Van sentiment tot economische slecht nieuws. Oplopende inflatie en rente zijn natuurlijk de redenen van de recente correctie.
Corrigeren bij een correctie
Je raadt het al... Ik koop bij of blijf bij mijn DCA strategie.
Ik voel mezelf intussen bestolen van mijn rendement en ik vraag mezelf af of ik niet had moeten afbouwen. Achteraf gezien zijn correcties namelijk heel goed te verklaren dus had ik het vooraf ook kunnen zien. Mijn rendement had dan deels behouden gebleven, blah, blah, blah... Ik denk en voel het allemaal en dat gevoel blijft ik koppelen aan mijn strategie: bijkopen.
Wat je kan overwegen is om regelmatig bijvoorbeeld 5% tot 10% cash aan te houden. Dan kan je direct significant actie ondernemen als er correcties zijn. Als een correctie komt en je hebt geen cash kan je niets. Alleen werkt dat beter met individuele aandelen dan met ETFâs. Binnen een mandje aandelen gebeurt het veel vaker dat er Ă©Ă©n in een correctie komt. Voor een index komt dat minder vaak voor.
Wat je ook zou kunnen doen is je risico vooraf proberen af te dekken. Met opties kan je bijvoorbeeld inspelen op een daling van de koersen. Je verzekert als het ware de waarde van je portefeuille. De keerzijde is daarentegen dat je daardoor soms ook rendement naar boven mist. Iedereen kan hier zân eigen afwegingen in maken en als je dat met de juiste argumenten doet is daar niks mis mee. Ik doe het zelf alleen niet omdat ik simpelweg heel slecht ben in het voorspellen van koersen. Als je dat wel kan, of als je gewoon geld over hebt voor een geruster gevoel, dan is het een reĂ«le optie. Mijn ervaring is wel dat men over het algemeen veel te vroeg gaat inspelen op een correctie en daardoor een flinke stijging misloopt. Die weegt niet op tegen de âwinstâ die je maakt op de daling. Dat is ook logisch vanuit de gedachte dat bear markten en correcties gewoon veel korter zijn dan bull markten en positieve trends. Het is daarom noodzakelijk dat je zowel de daling redelijk goed kan voorspellen, als de bodem.
Dip
Dat is een kleine daling van 5% tot 10% gedurende een korte periode van enkele dagen of weken. Maar dan wel in een stijgende trend of bull markt. Anders zou het namelijk een daling op daling zijn en dan wordt het een correctie, crash of bear markt. Een dip komt vaak voor, gemiddeld drie keer per jaar.
Een veroorzaker van een dip is vaak niet goed aan te wijzen. Meestal is het een verzameling van een aantal kleine oorzaken. Tegenvallende bedrijfscijfers in combinatie met tegenvallende economische data bijvoorbeeld.
Buy the dip als strategie
Dat klinkt als een slim idee. Niet elke maand kopen, maar sparen en kopen wanneer er een dip is. Daar is ook onderzoek naar gedaan en het resultaat is dat DCA wint. Het probleem is namelijk dat je met een BTD-strategie soms in een lange periode van stijging geen geld inlegt. Dat doe je bij DCA wel. De plus die je mist weegt niet op tegen het voordeel van kopen op de dip.
Er is natuurlijk wel een hybride model te bedenken waarin je DCA met BTD combineert. Het probleem is alleen dat je dan wel steeds erg moet opletten wanneer die 5% daling er is. Dan ben je misschien iets vaker aan het beleggen dan je lief is. Ik vind het persoonlijk iets te veel kortetermijndenken en gedoe.
Oorlog en aandelen
Als we naar de geschiedenis kijken is gek genoeg het effect van oorlogen op aandelen relatief gezien niet heel groot.
In de eerste maanden van de Eerste Wereldoorlog daalde de Dow met 30%, de markt is daarna gesloten voor zes maanden. Toen de markten heropenden stegen de koersen met 88%. Over de hele oorlogsperiode, 1914-1918, stegen de koersen met 43%.
In de Tweede Wereldoorlog stegen de koersen tussen 1939 en 1945 met ca. 50%. Sterker nog, de Dow Jones index steeg 10% toen Hitler Polen binnenviel. In de Vietnamoorlog van 1965 tot 1973 stegen de koersen met 43%. In de Koreaanse Oorlog van 1950 tot 1953 stegen ze 60%.
Het zijn een aantal voorbeelden waaruit blijkt dat er per saldo niet zoveel effect is. Bepaalde gebeurtenissen hebben wel grote kortetermijneffecten. EĂ©n van de grootste was bijvoorbeeld de aanval op Pearl Harbor. De Dow daalde de periode daarna met 20% en het kostte bijna een jaar om te herstellen. Ook toen Noord-Korea Zuid-Korea binnenviel ging de markt eerst 13% omlaag om vervolgens binnen drie maanden te herstellen. Hieronder een aantal grafieken waar het effect van gebeurtenissen staat:
Als we dit weer objectief maken blijkt uit onderzoek dat de volatiliteit van de aandelenmarkt in tijden van oorlog lager ligt dan het gemiddelde. Zie deze resultaten:
Dit is bekeken vanuit de âgoedeâ kant van de oorlogen. Als je belegt in het land van de agressor ziet het er anders uit. Voor Duitsland was dit het plaatje van de Tweede Wereldoorlog. De markt is zelfs een paar jaar dicht geweest. Bij de heropening heeft de markt een extreme klap omlaag gemaakt. Ook de aandelenmarkt in Rusland is inmiddels gesloten en ook daar lopen de verliezen op tot 50%.
Voorspellen van bodems
Dat is natuurlijk het gouden ei van beleggen. Gelukkig is dat heel eenvoudig. Je leest al het nieuws en bekijkt historische data. Vervolgens prik je een datum en een koers en kijk aan: de bodem is voorspeld. Ik wens verder iedereen veel plezier met het maken van deze voorspellingen. Leuk om een kratje bier of doosje wijn mee te winnen met vrienden onderling.
Het vaak voorspellen van crashes, toppen en bodems heeft ook een enorm voordeel: soms krijg je gelijk. Dan ben je echt even onsterfelijk en ziet men je als de nieuwe goeroe. Die status kan je versterken door het een paar jaar later nog een keer goed te hebben.
De serieuze belegger kan wel iets anders doen. Bijkopen als alles door het putje gaat, zonder voorspelling. Je kan beter twee keer goedkoop hebben bijgekocht vlak voor een bodem, dan twee keer veel te laat zijn en duur moeten bijkopen.
Er zijn voor mij maar drie zones waarin een markt of individueel aandeel zich kan bevinden. Duur, goedkoop of ongeveer redelijk. Als ETF belegger zou ik gewoon altijd DCA blijven hanteren. Als belegger in individuele aandelen verplaats je je holdings steeds van duur naar goedkoop. Dan ben je inderdaad altijd iets te vroeg of iets te laat maar de energie die je stopt in het voorspellen van de top of bodem kan je beter steken in het analyseren van een bedrijf.
âGames are won by players who focus on the field, not the ones looking at the scoreboard.â - Warren Buffett
Algemene conclusie
Per saldo wijst alles op dat wat al zo vaak in de podcast is langsgekomen. Je moet zolang mogelijk maandelijks inleggen en je niet teveel aantrekken van crashes, correctie en dips. Toch blijft dat makkelijker gezegd dan gedaan.
Sommige ervaren beursprofessionals buitelen over elkaar heen om te vertellen dat ze er rustig onder blijven. Dat klinkt allemaal heel dapper maar de praktijk is anders. Als je het lastig vindt om rustig te blijven als de markt daalt ben je geen slechte belegger maar des te meer een mens met emotie. Het gevecht aangaan met je gevoel is een nutteloze strijd. Wat je wel moet doen is je focussen op de acties die je onderneemt. Dat is extreem belangrijk want dat maakt je een succevolle belegger.
Het mooie is ook dat als je je acties blijft baseren op ratio, je paniek minder sterk terugkomt waneeer de markt daalt. Je hebt namelijk een basis waardoor je bewijs hebt dat je de juiste dingen gaat doen.
Wat nou als je net bent begonnen met beleggen en je portefeuille mooi rood kleurt? Dan heb je simpelweg pech. Eenderde van de kwartalen leveren een negatief rendement op en voor een kwart van de jaren geldt hetzelfde. Iemand moet dus de dupe zijn. Maar vergeet niet: het is tijdelijk, je hebt de historische statistiek mee en op de lange termijn komt het weer goed.
Het zou toevallig zijn als je precies bent ingestapt op een punt dat je nooit in het rood komt met je portefeuille. Het voordeel van instappen met DCA terwijl de markt daalt is eigenlijk heel positief. Ik ben in de daling van de kredietcrisis begonnen en heb een aantal maanden kunnen kopen tegen gereduceerde koersen. Enige tijd later stond alles fors hoger. Dat scenario is echt beter dan beginnen met kopen waarbij alles steeds duurder wordt. Dan heb je hoog gekocht en wanneer je een aanzienlijk bedrag hebt ingelegd gaat een correctie beginnen. De ratio van de recent gestarte belegger zou hem of haar moeten vertellen dat deze rode portefeuille historisch gezien het fijnst is. Elke maand voor een beetje minder hetzelfde kunnen kopen.
Markt vs. individuele aandelen
Alles wat we hierboven hebben besproken gaat eigenlijk op voor de hele markt. Bij individuele aandelen gebeurt natuurlijk veel meer. Daar zijn altijd wel uitschieters te vinden. Elke week zijn er aandelen die crashen, dippen of corrigeren. Dat maakt het voor beleggers in individuele aandelen natuurlijk super interessant. Als de index met meer dan 10% zakt dan is dat het gemiddelde en dan zijn er ook vaak aandelen die 20% tot 30% zakken. Dan ontstaan er kansen in sectoren of bij individuele aandelen.
Als ETF belegger ben je vaak het beste af met de eenvoudige DCA strategie, eventueel aangevuld met een soort hybride BTD strategie. Als belegger in individuele aandelen zijn er altijd meer kansen te vinden. Je kan je opgelopen aandelen met overwaardering verkopen of afbouwen en je kan de afgestrafte en ondergewaardeerde aandelen kopen.
Wanneer op de beurs niet zoveel aan de hand is dan zijn âkoopjesâ wat lastiger te vinden. Als de onrust omhoog gaat zie je dat soms ook solide bedrijven met moat door het putje gaan. In tijden van grote beweging naar beneden ontstaan altijd kansen. Niet omdat de wereld fundamenteel verandert of je je beleggingsstrategie aanpast maar gewoon omdat de bedrijven die eerst te duur waren nu ineens goedkoop kunnen zijn.
Een slecht advies dat naar mijn mening vaak wordt gegeven is dat je moet stilzitten als je geschoren wordt. Ik denk dat je dat helemaal niet moet doen. Je moet juist in beweging komen en niet bang zijn om kansen te pakken die je ziet. Ik heb het dan over kansen op de lange termijn en niet over speculatie op de korte termijn. Iets wat deze maand uit de gratie is maar over tien jaar nog steeds een uitstekende business is.
De grootste âmissersâ of âfoutenâ uit mijn beleggingsreis waren de momenten dat ik niet durfde te kopen terwijl ik eigenlijk wist dat het echt goedkoop was. De angst om het verkeerd te zien en de hoop dat het nog lager kan wanneer je koopt: allemaal momenten waarop emoties je beleggingsstrategie beĂŻnvloeden.
Portefeuille update van Dennis
Op 2 december was ik voor het laatst te horen in de podcast. Even een recap van mijn laatste drie maanden:
December
- Kion verkleind met ca. 29% voor âŹ101. Fair value was bereikt.
Januari
- Ahold verkleind met ca. 14% voor âŹ30. Fair value was bereikt.
- Veolia verkleind met ca. 16% voor âŹ32. Fair value was bereikt.
- Pinterest bijgekocht met 76% voor âŹ30. Onderwaardering extreem toegenomen door koersdaling.
- Berry Global gekocht, ca. 5% van mijn portefeuille, voor $73. Mooi duurzaam plastic bedrijf met onderwaardering.
Februari
- Smurfit Kappa verkocht, voor ÂŁ41
- Veolia verkocht, voor âŹ33
- ING verkocht, voor âŹ13,20
- Alstom bijgekocht met ca. 47%, voor âŹ26
- Zalando bijgekocht met ca. 37%, voor âŹ63
- Thor bijgekocht met ca. 25%, voor $96
- Berry bijgekocht met 38%, voor $63
- Kion bijgekocht met 100%, voor âŹ71
- DocuSign gekocht, ca. 4% van mijn portefeuille, voor $126
De verkopen en verkleining van posities hadden simpelweg te maken met het bereiken van de fair value. De vrijgekomen cash heb ik gestoken in bestaande ondergewaarde posities en ik heb twee posities toegevoegd. Berry Global en DocuSign.
De les die ik zelf afgelopen maanden heb geleerd is eerder actie ondernemen wanneer iets op fair value zit en wanneer iets ondergewaardeerd is in mijn portefeuille. Het langer aankijken zorgt er vaak voor dat ik een jaar naar een aandeel kijk zonder dat er rendement bij komt. Met wat extra zelfvertrouwen handel ik nu eerder. We gaan zien of dat ook in de toekomst goed uitpakt.
De positie in DocuSign is het resultaat van mijn zoektocht naar grote groeiers. Natuurlijk zitten er âgewoneâ groeiers in mijn portefeuille zoals, Pinterest, Alphabet, Zalando en Just Eat. Maar die zijn al winstgevend of hopelijk bijna winstgevend. De potentie bij DocuSign ligt heel ver in de toekomst, over 5-10 jaar verwacht ik pas dat de potentie er echt uit gaat komen.
Dat is gelijk een mooi bruggetje naar de volgende aflevering. Het waarderen van een âechtâ groeiaandeel.
Volgende week gaan we het hebben over 'Waarderen van snelle groeiers'. Rest ons nog een ding: Investeer in je kennis! En beleg met beleid.
Word Vriend
Vind je het leuk om ons te steunen als onafhankelijke podcast, gebruik te maken en mee te denken met de Portfolio Dividend Tracker? Voor âŹ6,25 per maand krijg je toegang. Zeven dagen gratis proberen!
âș Doe mee met Jong Beleggen: PortfolioDividendTracker.com
Pim's portfolio
âș Bekijk mijn volledige aandelen portfolio: Portfoliodividendtracker.com/jongbeleggen
JB updates op Instagram
âș @JongBeleggen op Instagram: Instagram.com/jongbeleggen
Dennis' portfolio
âș Bekijk mijn volledige aandelen portfolio: Portfoliodividendtracker.com/dennis