Anderhalf jaar geleden is Alex Otto al te gast geweest in aflevering 31 en 32. De man waardoor het grote avontuur voor mij als belegger allemaal begon. Alex heeft een carrière van veertig jaar achter de rug als professionele belegger voor onder andere het pensioenfonds van Shell, verzekeraar Delta Lloyd en de familie Blokker. De topbelegger staat bekend als 'Mr. 5%' en is ondertussen met pensioen. Echt helemaal met pensioen is natuurlijk onmogelijk, belegger ben je immers je hele leven.
Voordat Alex met pensioen ging heeft hij zeven jaar in de luwte gewerkt voor de familie Blokker. Daar was voldoende vrijheid om een investeringsstrategie voor de lange termijn neer te zetten. Ondertussen staat er een professioneel family office. Daar gaan we het deze aflevering over hebben. Hoe gaan de rijkste families van Nederland om met hun geld?
‘Je ziet de rol van family offices groter worden’, zegt Alex Otto, die familiekantoren adviseert en eerder werkte voor de familie Blokker. ‘Ze nemen deels de rol over van pensioenfondsen en verzekeraars. Die moeten door nieuwe regels meer kapitaal aanhouden en kunnen dan minder risicodragend beleggen.’
Buiten het feit dat Alex de ideale gast voor dit onderwerp is, is het ook erg actueel. Zakenfamilies werpen zich steeds vaker op als investeerder in Nederlandse bedrijven. Daarbij nemen ze de rol over van pensioenfondsen en verzekeraars, die minder risicovol kunnen beleggen.
Wat is een family office?
Een family office is een dienstverlener die één of meerdere generaties van een vermogende familie ondersteunt bij het beheer van hun particulier vermogen. Als de organisatie een enkele familie ondersteunt, wordt gesproken van een single-family office. Een family office ondersteunt de (financiële) doelstellingen en wensen van een vermogende particulier, familie of familiebedrijf. Het is een gespecialiseerd bedrijf dat namens een familie(bedrijf) meedenkt en acties uitzet.
De family office richt zich voornamelijk op het veiligstellen en vermeerderen van het familievermogen voor toekomstige generaties en het beschermen van de kernwaarden van de familie. Hierdoor zit het langetermijndenken goed verweven in de beleggingskeuzes.
Er zijn ook andere benamingen voor family offices. Zo bestaan er bijvoorbeeld private investment offices. Een meer eenvoudige benaming is stichting administratiekantoor (STAK), beheer B.V. of simpelweg administratiekantoor. Het is niet precies bekend hoeveel family offices er wereldwijd zijn maar de schatting is tussen de 7.000 en 12.000.
‘Het verschil met private equity is dat family offices niet meteen aan een exit denken.’ — Albert Jan Thomassen van FBNed in het FD.
Het klinkt misschien gek maar honderden miljoenen euros hebben, kan voor sommige ook als een ‘last’ aanvoelen. Je moet er iets mee doen. De meeste rijke families hebben hun vermogen opgebouwd via een onderneming, al dan niet de verkoop daarvan. Het goed beheren van geld is niet altijd je favoriete activiteit. Hierdoor kan een family office met professionals die je in dienst neemt een ideale uitkomst zijn. Een eigen office opzetten is natuurlijk niet gratis. De kosten van een family office bedragen gemiddeld 1% van het totale vermogen van de familie. Het is nog altijd goedkoper dan bij een bank of vermogensbeheerder. Steeds meer vermogende families in Nederland kiezen er daarom voor om hun eigen family office op te richten. Zo heb je natuurlijk ook veel meer controle.
Welke typen family offices zijn er?
De markt voor family offices is sterk gefragmenteerd en zeer divers. Het is van groot belang dat je een partij vindt, die geen direct of indirect eigen belang heeft bij de aan jou te verstrekken dienstverlening.
Er bestaan drie types family office: de single family office (SFO), de multi family office (MFO) en de virtual family office (VFO).
- Een single family office (SFO) is actief voor één rechtspersoon/familie waarbij de hoofdfocus van een SFO doorgaans ligt in vermogensbeheer en het coördineren van vermogensgroei en/of -overdracht.
- Een multi family office (MFO) werkt voor meerdere rechtspersonen/families. Een MFO ondersteunt vermogende families bij verschillende diensten, variërend van Personal Assistance tot aan vermogensbeheer en familie-erfgoed. Maatwerk en persoonlijke service staat centraal. MFO’s werken over het algemeen op uurbasis, een project fee of maandelijkse fee voor vaste werkzaamheden.
- Een virtual family office (VFO) vormt een groep professionele adviseurs en experts die onder leiding van een coördinator als één team samenwerkt voor een vermogende familie. De adviseurs in kwestie zijn afkomstig van meerdere bedrijven.
Wanneer start je een family office?
Als een onderneming voor tientallen of zelfs honderden miljoenen wordt verkocht dan wordt daar vaak een private investment office of single family office opgezet. Privacy, controle en comfort zijn veelgenoemde argumenten om een single family office op te richten. Vaak wordt een financieel eindverantwoordelijke uit de onderneming, een bekende van de familie of voormalig bankier aangetrokken om het kantoor te leiden. Vertrouwen en loyaliteit spelen bij deze keuze een rol.
Het professioneel opzetten van een private office voor het aansturen van uw vermogen betekent dat je veel competenties in huis moet halen. Het gaat om meer dan het regelen van financiële zaken en beleggingskennis alleen. Ook fiscaliteit, juridische zaken, IT en risicomanagement zijn belangrijk voor het succes. Het opzetten en aansturen van een private office kan worden gezien als een nieuwe onderneming waar allerlei disciplines samenkomen. Dit vergt een multidisciplinaire blik en samenwerking met allerlei partijen rondom uw verkoopopbrengsten.
Voorheen investeerden rijke families meestal via vermogensbeheerders en bestaande fondsen. Als ze het zelf doen, scheelt dat aanzienlijk in de kosten en vergoedingen. Vanaf een kapitaal van zo'n honderd miljoen is het rendabel om een eigen investeringsbedrijf op te zetten en daarvoor analisten, bankiers of vermogensbeheerders in dienst te nemen.
Activiteiten in de family office
Een family office is niet simpel het geld wegzetten op verschillende plekken. Elke familie heeft zijn eigen doelen, in slecht Nederlands ook wel purpose genoemd. Hoe wil de familie bekend staan naar buiten en welke waardes moeten terugkomen in het geld dat belegd wordt? Uiteindelijk moeten de family offices de normen en waarden van een familie vertalen. Verder zorgt de family office voor een volledige ontzorging voor de familie.
De activiteiten van de office zijn onder andere:
- Juridisch en fiscaal advies
- Successieplanning
- Het beheren van trusts of Stichting Administratiekantoor
- Family governance
- Coaching van kinderen
- Beheer van onroerend goed
- Secretariële ondersteuning
- Vermogensregie
- Belastingadvies
- Het beheren van trusts of Stichting Administratiekantoor
- Advisering inzake private equity
- Het beheer en verwerven van onroerend goed binnen een beleggingsportefeuille
- Ondersteuning bij filantropie
Een family office bestaat vaak uit een relatief klein team van extreem goede mensen. Hierdoor besteden ze ook activiteiten uit. UBS heeft een onderzoek gedaan naar hoe de verdeling is.
Waar wordt in belegd?
Family offices beheren relatief veel vermogen. Spreiden is hierdoor vrij eenvoudig te realiseren. Verder is de primaire taak van de office om te zorgen voor vermogensbehoud. Ook hierdoor is spreiden belangrijk. De meeste offices maken daarom ook gebruik van allerlei asset classes. We lopen ze een voor een door. Onderstaand een visueel overzicht van hoe de rijken hun geld investeren. Wat opvalt is dat ze altijd een relatief grote cashpositie hebben.
Beursgenoteerde bedrijven
Dit vergt natuurlijk geen uitleg. Een heel groot gedeelte van het vermogen wordt belegd in bedrijven die beursgenoteerd zijn. Dit kan natuurlijk overal in de wereld zijn. Qua allocatie wordt er rekening gehouden met de developed en developing markets.
Fysiek vastgoed
Vastgoed werkt natuurlijk extra fijn als je veel vermogen hebt. We hebben het hier niet over woningen maar over hele grote vastgoedprojecten. Voor deze categorie vastgoed is relatief weinig animo omdat het om hele grote bedragen gaat. Pensioenfondsen zijn veelal ook actief in deze categorie. Het kan bijvoorbeeld gaan om een groot kantorencomplex of historische gebouwen.
35. Beleggen in vastgoed via REITs | € 185.500Obligaties
Ik vermoed dat deze categorie wat gekrompen is de laatste jaren maar er wordt nog steeds goed gebruik van gemaakt. Obligaties zijn traditioneel gezien goed voor vermogensbehoud. Ook in deze categorie is er spreiding tussen bedrijfs- en staatsobligaties.
25. Obligaties | € 163.700Cash
Cash is ook een positie! Eigenlijk is de benaming liquiditeit beter voor de categorie cash. Als je niet naar het hoogste rendement streeft is het prima om een lange periode een hoge cashpositie aan te houden. Hiermee blijft je liquiditeit wat in lastige economische tijden gunstig kan zijn. Ten eerste om je huidige bedrijven te beschermen en klaar te staan maar ook om snel te kunnen schakelen bij nieuwe kansen.
72. Cash is ook een positie | € 253.400Hedgefonds
Een hedgefonds of hefboomfonds is een beleggingsfonds dat open is voor een beperkt aantal investeerders en dat door de financiële autoriteiten wordt toegestaan om een groter aantal strategieën toe te passen dan een gewoon beleggingsfonds. Het verschilt natuurlijk aan het fonds maar het kan zo opgezet zijn dat het contra beweegt met de markt. Hierdoor kan het gezien worden als hedge. Deze fondsen hebben namelijk ook de mogelijkheid om tegen de markt in te gaan, dat noemen we short. Binnenkort gaan we over dit onderwerp samen met een gast een aflevering maken.
Private equity
Private equity is de benaming voor investeerders die buiten de aandelenbeurs om financieel in bedrijven participeren. Een beursgenoteerd bedrijf kan extra aandelen uitgeven op de beurs als het geld nodig heeft, een niet-beursgenoteerd bedrijf kan dat niet. Je kan in niet beursgenoteerde bedrijven beleggen via een fonds of direct in het bedrijf zelf. De meeste family offices doen een combinatie van beide.
Start-ups (durfkapitaal)
De echte early stage investeringen zoals angel investing is niet wat family offices veel doen. Zij stappen voornamelijk in bij latere rondes waar de bedragen doorgaans ook hoger zijn. Hiermee neemt het risico uiteraard ook af. Je moet dan denken aan seed funding maar voornamelijk pas vanaf de fase pre-IPO of daarna. Je kan start-ups ook als onderdeel zien van private equity.
In deze categorie is vooral venture capital actief. Steeds meer snelgroeiende ondernemers willen een familiebedrijf als mede-aandeelhouder. Venture capital is meestal een fonds met een beperkte looptijd waardoor met het verstrijken van de tijd, de druk omhoog gaat om een exit te hebben. Familiebedrijven hebben doorgaans een langere horizon en meer oog voor de ondernemer.
66. Aandeelhouders: van oprichting tot beursgang (met Jeroen Bertrams) | € 247.800Goud en andere grondstoffen
Grondstoffen zijn de producten die je in je dagelijkse leven tegenkomt. Denk aan graan, goud, zilver, koffie en ga zo maar door. Deze producten hebben vraag en aanbod en de prijzen fluctueren constant afhankelijk van het vraag-en-aanbodmechanisme. De prijzen van grondstoffen kunnen om een aantal redenen snel omkeren en omhoog of omlaag schieten. Ook kan deze categorie gezien worden als hedge omdat het niet een directe correlatie heeft met de aandelenbeurs of, in sommige gevallen, met de economische omstandigheden. Doorgaans worden grondstoffen gezien als de ideale hedge tegen inflatie.
Al valt goud onder de categorie grondstoffen, dan kan je het alsnog behandelen als een eigen. Het ligt erg aan de familie zelf hoeveel er in goud belegd wordt. Er zijn families in Nederland die relatief veel fysiek goud bezitten.
43. Beleggen in grondstoffen | € 191.500Alternatieve investeringen
Alternatieve investeringen worden ook wel passion investing genoemd. Het zijn beleggingen naast de traditionele aandelen zoals obligaties, goud en vastgoed. Het is een meer speculatieve vorm van beleggen. De waarde van passie-investeringen wordt bepaald door hun zeldzaamheid, kwaliteit, vraag en culturele waarde. Voorbeelden zijn klassieke auto’s, sieraden, Lego, whisky, horloges, of postzegels. Maar ook bijzondere luxe tassen of klassieke Nike schoenen.
Passie-investeringen kunnen zorgen voor diversificatie in je portfolio en voor een potentieel rendement op de investering. Ook kan het gezien worden als hedge omdat het niet een directe correlatie heeft met de aandelenbeurs of, in sommige gevallen, met de economische omstandigheden. Vooral voor family offices is dit interessant omdat het vaak begint bij bedragen vanaf 100.000 - 250.000 euro. Verder kunnen deze investeringen ook goed zijn voor het imago.
De voordelen van een family office
Als het gaat om investeren moet je altijd op zoek gaan naar je eigen edge. Wat daarmee bedoeld wordt is dat je moet investeren op plekken waar je een voordeel of voorsprong kan behalen. De opbouw en de karakteristieken van family offices hebben een aantal voordelen op andere partijen met ook veel geld.
Lange termijn / geduld
Als er ergens langetermijndenken wordt toegepast, is het wel bij familiebedrijven. Het doel is tenslotte het behoud van vermogen over meerdere generaties. Deze houding kan met investeren een extra voordeel opleveren. Je wordt hierdoor onder andere extra interessant voor bedrijven om mee in zee te gaan. Bij voorkeur ga je altijd voor de het langetermijnsucces in plaats van het kortetermijnrendement. Als particuliere belegger heb je ook dit voordeel!
“Play long-term games with long-term people. All returns in life, whether in wealth, relationships, or knowledge, come from compound interest.” — Naval
Hoge liquiditeit en direct schakelen
Family offices kennen over het algemeen weinig lagen waardoor de bureaucratie beperkt is. Dit zorgt ervoor dat er snel geschakeld kan worden. Wanneer goede kansen zich voordoen, is snel handelen belangrijk. Verder hebben family offices vaak een relatief grote cashpositie, de liquiditeit is dus vrij hoog. De combinatie met geduld, snel schakelen en hoge liquiditeit zorgt voor extreme voordelen aan de onderhandelingstafel.
Geen externe aandeelhouders
Als er meerdere externe aandeelhouders zijn, dus buiten de familie om, zullen die altijd extra druk geven om rendement te maken. Er is een mogelijkheid dat de andere aandeelhouders ook weer verantwoording moeten afleggen bij hun stakeholders. Hierdoor kunnen er op de korte termijn andere keuzes gemaakt worden die een negatief effect hebben voor de lange termijn.
Jitse Groen was in aflevering 67 daar heel duidelijk over. Voordat Just Eat Takeaway naar de beurs ging waren er twee grote externe aandeelhouders. Een daarvan was een venture capital fonds dat tegen het einde van de looptijd aanliep. Hierdoor werd intern veel druk uitgeoefend om winst te creëren en de aandelen liquide te maken. Jitse gaf aan in onze podcast dat dit één van de reden was om naar de beurs te gaan. De bestaande aandeelhouders konden via deze weg hun aandelen verkopen. Family offices zonder externe aandeelhouders hebben hier geen last van!
Welke rijke families kent Nederland?
Nederland kent relatief weinig rijke families. Het aantal partijen dat zich als family office presenteert loopt al gauw op richting de tachtig. Het merendeel fungeert als een multi-family office. Al is tachtig een schatting, de toezichthouders houden geen gegevens bij over deze bedrijfstak.
Familie Brenninkmeijer
Anthos Fund & Asset Management is het vermogensbeheerbedrijf van de familie Brenninkmeijer, geleid door Jean Theodore Anthoine Marie Jaspers. Het bedrijf met banklicentie is met een door Quote geschat beheerd vermogen van 21 miljard euro een van de grootste familiekantoren ter wereld. De familie Brenninkmeijer heeft zijn vermogen vergaard via kledinggigant C&A.
Familie Van Der Vorm
Investeringsmaatschappij HAL (Holland Amerika Lijn) is grotendeels in handen van de familie Van der Vorm. Zover bekend is het de enige family offices dat beursgenoteerd is en waar particuliere ook in kunnen beleggen. Het vermogen wordt geschat op 9,8 miljard euro en komt oorspronkelijk uit de verkoop van de Holland Amerika Lijn in 1989 aan Carnival Corporation & plc.
Familie Wessels
Reggeborgh Invest is de private investeringsmaatschappij van de familie Wessels. Het vermogen is voornamelijk opgebouwd via Kondor Wessels dat later fuseerde met Koninklijke Volker Stevin en samen verder ging als VolkerWessels. VolkerWessels is een bouwonderneming met in totaal meer dan 130 lokale werkmaatschappijen wereldwijd. Het vermogen van de familie wordt geschat op ongeveer 3,8 miljard euro.
Familie De Rijcke
De Hoge Dennen Capital maakt onderdeel uit van De Hoge Dennen, de beleggings- en investeringsmaatschappij van de familie De Rijcke. Het startte haar investeringsactiviteiten in 2002 na de verkoop van haar internationale detailhandelsactiviteiten, waaronder de drogisterijketen Kruidvat, de parfumeriezaken ICI Paris XL en het supermarktconcern Groenwoudt. Het vermogen van deze welvarende familie wordt geschat op 2,3 miljard.
Familie Blokker
HB Capital is de investeringsmaatschappij van de familie Blokker en investeert onder andere in vastgoed, private en public equity, en vastrentende waarde. Het geschatte vermogen van Familie Blokker in 2009 was 1,6 miljard euro. Ondertussen is het geld verdeeld over meerdere familieleden. Het is nu onduidelijk hoeveel HB Capital belegt.
Familie Zeeman
Navitas maakt samen met de internationale winkelketen Zeeman textielSupers en de vastgoed investeringsmaatschappij Green deel uit van de Verenigde Ondernemingen Zeeman (V.o.Zee). Het is duidelijk dat de familie Zeeman zijn vermogen heeft vergaarde via de textielketen Zeeman. Het vermogen van de familie wordt geschat op ruim 1 miljard euro.
Familie De Pont
Janivo Holding is de beleggingsmaatschappij van de familie De Pont. In Nederland is Janivo een van de grootste investeringsfondsen dat belegt met privévermogen van een familie. De familie vergaarde het vermogen als Mercedes-importeur Agam, dat werd verkocht in 1980. Daarop volgden onder andere de verkoop van Tele Atlas aan TomTom in 2008. Het vermogen van de familie wordt geschat op net geen miljard euro.
Familie Van Veggel
Timeless Investments is een familiebedrijf. De basis is gelegd door de familie Van Veggel. Het vermogen is gecreëerd door voornamelijk vastgoed in onze hoofdstad en in Amerikaanse staten als Florida en Texas. Het vermogen wordt geschat op ongeveer 375 miljoen.
Familie Van Puijenbroek
Investeringsbedrijf VP Capital beheert het vermogen van de familie Van Puijenbroek. Ondertussen is alweer de vijfde generatie eigenaar van VP Capital. De familie heeft haar fortuin gemaakt in de textielindustrie begin 1900. Het familievermogen dat is ondergebracht in de investeringmaatschappij is zo'n 300 miljoen euro.
Global Family Office Report 2021
De Zwitserse bank UBS is recent weer met het jaarlijkse Global Family Office Report gekomen. UBS staat erom bekend dat zij het meest uitgebreide onderzoek doen naar single family offices wereldwijd. In de laatste editie concentreert het zich op 191 van 's werelds grootste family offices en dekt het een totale nettowaarde van 225,7 miljard dollar, waarbij het nettovermogen van de individuele families gemiddeld 1,2 miljard dollar bedraagt. Het rapport dat 51 pagina’s telt, is voor iedereen in te zien.
Er een zeldzame strategische verschuiving gaande, family offices plannen generaties lang en richten hun blik op de thema's die de jaren 2020 gaan domineren. Gezondheidszorg, robotica en groene technologie lopen voorop, terwijl regionaal kapitaal naar Azië verschuift. De recordlage rentetarieven hebben het vertrouwen in vastrentende waarden, die niet langer wordt gezien als een effectieve diversificatie van portefeuilles, doen wankelen.
Portfolio
Transactie: Nee
Portfolio waarde: € 264.200
Tip: Amerika heeft ASML ontdekt!
CNBC kreeg een exclusieve rondleiding door de cleanrooms van ASML om te zien hoe deze $200 miljoen EUV-systemen minuscule ontwerpen printen op geavanceerde microchips met behulp van exploderend gesmolten tin. Dit is het dunste oppervlak ter wereld, en bevat licht dat zo smal is dat het door de lucht wordt geabsorbeerd.
Zodra ASML klaar is met het bouwen en testen van een EUV-lithografiemachine, is deze zo groot dat hij moet worden gedemonteerd en op twintig vrachtwagens of drie 747's moet worden geladen voor verzending. Slechts vijf klanten kunnen EUV-machines betalen, de grootste zijn TSMC, Samsung en Intel - en ASML-exportcontroles zorgen ervoor dat ASML er geen naar China kan sturen.
Hier is een zeldzame blik op hoe bijna 800 leveranciers samenkomen om de technologie te creëren die nodig is om elke geavanceerde chip te printen die de digitale wereld aandrijft, van datacenters tot iPhones.
In het hoofdstuk Why there’s no competition zegt Peter Wennink, de CEO van ASML iets heel bijzonders: “We're unique to our customers, like some of our suppliers are unique to us. And those almost symbiotic relationships, some people say are worse than being married because you cannot divorce.” En dan die subtiele lach op zijn gezicht, dat zegt genoeg.
NRC rapportage over ASML
Naast Amerika is de Nederlandse media ook wakker geworden over de impacts van ASML op de wereld. Journalist Marc Hijink heeft voor de NRC een rapportage gemaakt over het bedrijf uit Veldhoven. Hij volgde ASML een jaar lang van binnenuit en zag dat niemand meer om Veldhoven heen kan. Dat wisten wij beleggers natuurlijk al ;-). Het is geen simpel nieuwsartikel maar een longread van 23 minuten. Zeker de moeite waard.
Volgende week gaan Dennis en Pim (zonder Milou) het hebben over Spotify, de muziekstreamingservice van Europese bodem. Een diepgaande analyse over het bedrijf volgens de fundamentele analyse. Rest ons nog een ding: Investeer in je kennis! En beleg met beleid.
Word Vriend
Vind je het leuk om ons te steunen als onafhankelijke podcast, gebruik te maken en mee te denken met de Portfolio Dividend Tracker? Voor €6,25 per maand krijg je toegang. Zeven dagen gratis proberen!
► Doe mee met Jong Beleggen: PortfolioDividendTracker.com
Pim's portfolio
► Bekijk mijn volledige aandelen portfolio: Portfoliodividendtracker.com/jongbeleggen
JB updates op Instagram
► @JongBeleggen op Instagram: Instagram.com/jongbeleggen